زانوی ضربدری وضعیتی است که در آن زانوها با هم تماس دارند اما مچ‌ها از هم فاصله دارند. این وضعیت معمولا در کودکان خردسال ظاهر می‌شود و می‌تواند برای والدینی که اطلاعات کمی در مورد این بیماری دارند نگران کننده باشد. در این مقاله قصد داریم به بررسی علت زانوی ضربدری بپردازیم و ورزش های مناسب برای درمان زانوی ضربدری را معرفی کنیم.
زانوی ضربدری چیست؟
زانوی ضربدری (Genu Valgum) یک انحراف زانو است که در آن زانوها به سمت داخل می‌چرخند. وقتی افرادی که زانوهای ضربی دارند پاهایشان را در کنار هم قرار می‌دهند، بین قوزک پاهایشان 8 سانتی‌متر یا بیشتر فاصله وجود دارد. زانوی ضربتی معمولا دو طرفه است (هر دو پا را درگیر می‌کند) اما در برخی موارد، ممکن است فقط یک زانو را درگیر کند.
پای ضربدری معمولا در کودکان خردسال شایع است و در اکثر موارد با رشد کودک، خود به خود اصلاح می‌شود. بر اساس آمار، 75 درصد از کودکان بین 3 تا 5 سال دارای زانوی ضربدری هستند که در حدود 99 درصد از این موارد تا سن 7 یا 8 سالگی این مشکل به صورت کامل اصلاح می‌شود. مشکل پاهای ضربدری همچنین می‌تواند در سنین بالاتر ایجاد شود.
مهمترین دلایل زانوی ضربدری در سنین بعد از کودکی عبارت است از:
- آسیب یا عفونت در زانو یا پاها
- کمبود شدید ویتامین D و کلسیم
- چاقی
- آرتریت در زانو
پای ضربدری قابل پیشگیری نیست، اما می‌توان اثرات آن را به حداقل رساند. تمرینات فیزیوتراپی زانو اغلب جایگزین موفقی برای جراحی محسوب می‌شوند.
آیا زانوی ضربدری خطرناک است؟
همانطور که گفته شد، پای ضربدری بخشی از مرحله رشد طبیعی برای اکثر کودکان است و این مشکل معمولا با رشد کودک خود به خود اصلاح می‌شود. اما در مواردی که زانوی ضربدری بعد از شش سالگی اصلاح نشود و یا یک پا را به طور قابل‌توجه‌ای بیشتر از پای دیگر تحت تاثیر قرار دهد، ممکن است خطرناک بوده و نیاز به بررسی بیشتر داشته باشد.
اکثر کودکان در حین رشد، تغییرات زاویه‌ای طبیعی در پاهای خود تجربه می‌کنند. کودکان معمولا تا زمانی که در حدود 12 تا 18 ماهگی شروع به راه رفتن کنند، دارای زانوهای پرانتزی هستند. در حدود دو تا سه سالگی، پاهای آن‌ها معمولا شروع به انحراف به سمت داخل می‌کند و باعث می‌شود که به صورت ضربدری دیده شوند. در طول مراحل رشد طبیعی، پاهای کودک در سن هفت تا هشت سالگی صاف می‌شود.
پاهای ضربدری که خارج از این الگوهای طبیعی رشد باقی می‌مانند ممکن است در اثر بیماری، عفونت یا سایر شرایط ایجاد شوند. اگر زاویه پاها از لگن تا مچ پا خارج از الگوی طبیعی باشد و با گذشت زمان بدتر شود یا فقط در یک طرف بدن وجود داشته باشد، بیانگر این است که فرد دارای شکل جدی‌تری از زانوهای ضربدری است و لازم است توسط یک متخصص ارتوپدی یا دکتر طب فیزیکی و توانبخشی مورد ارزیابی قرار گیرد. حتی در مواردی ممکن است برای درمان این بیماری به جراحی نیاز باشد.
علائم پاهای ضربدری چیست؟
بارزترین نشانه زانوی ضربدری فاصله بیش از حد مچ پاها در زمانی است که زانوها در کنار یکدیگر قرار دارند. علائم دیگر پاهای ضربدری از جمله درد، اغلب نتیجه شیوه راه رفتن این افراد است.
مهمترین علائم پای ضربدری شامل موارد زیر است:
- درد زانو و لگن
- درد ساق پا یا مچ پا
- سفتی و درد مفاصل
- ساییدگی قسمت داخلی کفش‌ها
- کاهش دامنه حرکتی در لگن
- مشکل در راه رفتن یا دویدن
- بی ثباتی زانو
- آرتریت پیشرونده زانو در بزرگسالان
علت زانوی ضربدری چیست؟
زانوی ضربدری می‌تواند ناشی از یک بیماری زمینه‌ای مادرزادی یا رشدی باشد یا پس از عفونت یا آسیب تروماتیک زانو ایجاد شود.
علل زانوی ضربدری شامل موارد زیر است:
- آسیب یا عفونت در زانو
- آسیب صفحه رشد
- تومورهای خوش‌خیم استخوان
- شکستگی‌هایی که با تغییرشکل بهبود می‌یابند
- ناهنجاری استخوان ناشی از راشیتیسم، بیماری ناشی از کمبود ویتامین D و کلسیم
- چاقی که باعث اعمال فشار مضاعف به زانوها می‌شود
نحوه تشخیص پای ضربدری چگونه است؟
تشخیص پای ضربدری معمولا با معاینه فیزیکی شروع می‌شود که در آن پزشک فرد را معاینه می‌کند و یک شرح حال دقیق از او دریافت می‌کند. پزشک برای تشخیص زانوی ضربدری در کودکان به بررسی مسیر رشد پاهای او می‌پردازد.
همچنین برای تشخیص پاهای ضربدری لازم است موارد زیر بررسی شوند:
- تراز زانو هنگام ایستادن
- نحوه راه رفتن
- مقایسه طول پاها
- سایش ناهموار در کف کفش‌ها
در برخی موارد، پزشک ممکن است برای بررسی ساختار استخوان، اسکن MRI یا تصویربرداری اشعه ایکس را تجویز کند.
روش های درمان پای ضربدری
درمان زانوی ضربدری تا حد زیادی به علت و شدت بیماری بستگی دارد. راههای درمانی زانوی ضربدری به دو دسته تقسیم بندی می‌شوند:
- اصلاح زانوی ضربدری بدون جراحی
- جراحی زانوی ضربدری
درمان زانوی ضربدری بدون جراحی
گزینه‌های درمان پا ضربدری بدون جراحی شامل موارد زیر است:
- داروهای و مکمل‌ها
- حرکات اصلاحی زانوی ضربدری
- کاهش وزن
- استفاده از ارتز
- فیزیوتراپی
داروهای و مکمل‌ها
اگر علت زانوی ضربدری یک بیماری زمینه‌ای باشد، پزشک در ابتدا باید آن بیماری را درمان کند تا همراستایی پاها اصلاح شود. برای این منظور ممکن است از برخی داروها و مکمل‌ها به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی استفاده کنند.
به عنوان مثال، اگر بیماری راشیتیسم باعث ایجاد زانوهای ضربدری شده باشد، پزشک احتمالا مکمل‌های ویتامین D و کلسیم تجویز می‌کند. همچنین اگر برای تسکین درد، داروهای بدون نسخه مانند ناپروکسن تسکین‌دهنده نباشد، پزشک ممکن است داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی قوی تجویز کند.
حرکات اصلاحی زانوی ضربدری
درمان زانوی ضربدری با ورزش یکی از بهترین روش‌های درمان محسوب می‌شود. چندین مطالعه نشان می‌دهد که ورزش ممکن است به تقویت عضلات پاها کمک کند و می‌تواند وضعیت تعادل را در افراد مبتلا به زانویی ضربدری بهبود بخشد. برای شروع تمرینات لازم است حتما با یک متخصص مشورت کنید. یک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی می‌تواند براساس راه رفتن و علائم خاص شما، بهترین حرکات تمرینی را پیشنهاد دهد.
نمونه‌هایی از تمرینات اصلاحی زانوی ضربدری شامل موارد زیر است:
- حرکت لانگ به طرفین
- درازکشیدن روی پهلو و فاصله دادن ران‌ها
- حرکت دیوار برشی کوتاه
حرکت لانگ به طرفین (Side lunges)
مراحل انجام این حرکت عبارت است از:
- بایستید و پاها را به اندازه عرض لگن باز کنید و بازوها را جلوی سینه قرار دهید.
- به طور گسترده به سمت چپ گام بردارید.
- در حالی که پا با زمین برخورد می‌کند، زانو را خم کنید و لگن را به سمت عقب فشار دهید.
- بایستید و به حالت عادی برگردید.
- 10 تا 12 بار تکرار کنید و سپس پاها را عوض کنید.
درازکشیدن روی پهلو و فاصله دادن ران‌ها (Lying abduction)
مراحل انجام این حرکت عبارت است از:
- به پهلوی چپ دراز بکشید و پاها را روی هم قرار دهید.
- پای راست را با زاویه 45 درجه بلند کنید و 1 ثانیه نگه دارید. سپس پا را پایین بیاورید.
- 10 تا 12 بار این حرکت تکرار کنید و همین کار را با پای دیگر نیز انجام دهید.
حرکت دیوار برشی کوتاه (Wall squat)
مراحل انجام این حرکت عبارت است از:
- صاف مقابل دیوار بایستید در حالی که بدن کمی از دیوار فاصله دارد، پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید.
- حرکت اسکات را تا جایی انجام دهید که پاها دارای زاویه 90 درجه شوند و 5 تا 10 ثانیه نگه دارید.
- در طی انجام این حرکت عضلات شکم را منقبض نگه دارید.
- با تمرین بیشتر، فرد ممکن است شروع به نگه داشتن این موقعیت برای مدت طولانی‌تری کند.
- افزودن یک نوار مقاومتی در اطراف زانو در حین انجام این تمرین نیز می‌تواند مفید باشد.
کاهش وزن
اضافه وزن می‌تواند به تشدید زانوی ضربدری کمک کند. وزن اضافی باعث اعمال فشار اضافی بر روی پاها و زانوها می‌شود که می‌تواند باعث بدتر شدن پای ضربدری شود. در این شرایط پزشک احتمالا توصیه می‌کند که فردی که اضافه وزن دارد با ترکیبی از رژیم غذایی و ورزش وزن کم کند.
استفاده از ارتز
ارتزها وسیله‌ای هستند که در کفش‌ها قرار می‌گیرند تا به تصحیح راه رفتن یا نحوه برخورد پا با زمین هنگام راه رفتن یا دویدن کمک کنند. این وسیله می‌تواند به‌ویژه برای افرادی که دارای زانوی ضربدری هستند و یک پایشان بلندتر از پای دیگر است مفید باشد.
پزشکان ممکن است به جای ارتز، بریس یا آتل را برای برخی از کودکان توصیه کنند. بریس‌ها برای کمک به رشد استخوان‌ها در موقعیت صحیح طراحی شده‌اند.
درمان زانوی ضربدری با فیزیوتراپی
فیزیوتراپی برای درمان زانوی ضربدری یکی از بهترین روش های غیرجراحی درمان پای ضربدری به شمار می‌رود. استفاده از تکنیک‌های فیزیوتراپی کمک می‌کند تا عضلات ضعیف تقویت شوند. همچنین فیزیوتراپیست می‌تواند ارزیابی کاملی از راه رفتن و تعادل فرد انجام دهد و یک سری حرکات کششی و تمریناتی را تجویز کند که به درمان زانو ضربدری کمک کند.
درمان زانوی ضربدری با جراحی
جراحی معمولا اولین انتخاب برای درمان زانوی ضربدری نیست. جراحی زانوی ضربدری معمولا برای افرادی که دارای زانوی ضربدری شدید همراه با درد هستند و یا افرادی که ورزش، حرکات کششی و کاهش وزن درد را تسکین نمی‌دهد، توصیه می‌شود.
برای درمان پای ضربدری کودکان از روشی به نام جراحی رشد هدایت شده استفاده می‌شود. در این روش جراحی، یک قطعه فلز کوچک وارد زانو می‌شود. این صفحه فلزی به رشد استخوان در جهت صحیح کمک می‌کند. هنگامی که استخوان به درستی تراز شد، یک عمل جراحی دیگر برای برداشتن صفحه فلزی انجام می‌شود.
در نوجوانان و بزرگسالان ممکن است عمل جراحی استئوتومی انجام شود. در این عمل جراحی یک صفحه فلزی به صورت دائمی در پاها برای نگه داشتن زانوها در راستای صحیح قرار داده می‌شود.
در موارد نادر، پزشک ممکن است تعویض زانو را توصیه کند. در این حالت، یک زانوی مصنوعی به جای زانوی آسیب‌دیده قرار خواهد گرفت.
فیزیوتراپی در منزل برای درمان زانوی ضربدری
برای درمان زانوی ضربدری بدون جراحی لازم است تمرینات و حرکات ورزشی متنوعی انجام شود. فیزیوتراپی در منزل این امکان را برای شما فراهم می‌کند تا بدون نیاز به مراجعه به کلینیک فیزیوتراپی، تمام خدمات مورد نیازتان را در خانه دریافت کنید.
متخصص فیزیوتراپی پس از ارزیابی وضعیت پاهای شما، درمان‌های لازم را طراحی می‌کند و حرکات ورزشی (حرکات اصلاحی زانوی ضربدری) که می‌تواند باعث بهبود زانوی ضربدری شود را به شما آموزش می‌دهد.
دیدگاهتان را بنویسید